Czy istnieje powszechny obowiązek zasłaniania ust i nosa w przestrzeni publicznej ?
Do czasu uchwalenia nowelizacji ustawy o zapobieganiu oraz zwalczaniu chorób zakaźnych u ludzi (Ustawa z 28.10.2020, Dz.U. poz. 2112) – powoływana dalej jako u.z.ch.z., powszechny obowiązek zasłaniania ust i nosa nie miał oparcia w przepisach tejże ustawy. Obowiązek ten został zawarty w Rozporządzeniu Rady Ministrów w sprawie ustanowienia określonych ograniczeń, nakazów i zakazów, które z kolei zostało wydane na podstawie art. 46 b u.z.ch.z. Wcześniejsza profilaktyka covidowa wiązała jedynie osoby chore oraz podejrzewane o zachorowanie, co wynikało wprost z art. 46b pkt 4 u.z.ch.z. Z dniem 29 listopada 2020 r. został znowelizowany art. 46 pkt 13 u.z.ch.z. Zgodnie z obecnym brzmieniem w rozporządzeniu można ustanowić nakaz zakrywania ust i nosa, w określonych okolicznościach, miejscach i obiektach oraz na określonych obszarach, wraz ze sposobem realizacji tego nakazu.
Wykonaniem delegacji ustawowej jest § 27 Rozporządzenia Rady Ministrów w sprawie ustanowienia określonych ograniczeń, nakazów i zakazów – powoływane dalej jako Rozporządzenie, zgodnie z którym w związku z wystąpieniem stanu epidemii do dnia 28 lutego 2021 r. nakazuje się zakrywanie, przy pomocy odzieży lub jej części, maski, maseczki, przyłbicy albo kasku ochronnego, o którym mowa w art. 40 ust. 1 ustawy z dnia 20 czerwca 1997 r. – Prawo o ruchu drogowym (Dz. U. z 2020 r. poz. 110, 284, 568, 695, 1087 i 1517), ust i nosa:
1) w środkach publicznego transportu zbiorowego w rozumieniu art. 4 ust. 1 pkt 14 ustawy z dnia 16 grudnia 2010 r. o publicznym transporcie zbiorowym, na statkach pasażerskich w żegludze krajowej w rozumieniu przepisów o bezpieczeństwie morskim lub statkach żeglugi śródlądowej, o których mowa w art. 5 ust. 1 pkt 1 lit. a ustawy z dnia 21 grudnia 2000 r. o żegludze śródlądowej, przeznaczonymi lub używanymi do przewozu osób;
2) w miejscach ogólnodostępnych, w tym:
a) na drogach i placach, na terenie cmentarzy, promenad, bulwarów, miejsc postoju pojazdów, parkingów leśnych,
b) na terenie nieruchomości wspólnych w rozumieniu art. 3 ust. 2 ustawy z dnia 24 czerwca 1994 r. o własności lokali (Dz. U. z 2020 r. poz. 1910) oraz na terenie takich nieruchomości o innych formach posiadania,
c) w zakładach pracy, jeżeli w pomieszczeniu przebywa więcej niż 1 osoba, chyba że pracodawca postanowi inaczej,
d) w budynkach użyteczności publicznej przeznaczonych na potrzeby: administracji publicznej, wymiaru sprawiedliwości, kultury, kultu religijnego, oświaty, szkolnictwa wyższego, nauki, wychowania, opieki zdrowotnej, społecznej lub socjalnej, obsługi bankowej, handlu, gastronomii, usług, w tym usług pocztowych lub telekomunikacyjnych, turystyki, sportu, obsługi pasażerów w transporcie kolejowym, drogowym, lotniczym, morskim lub wodnym śródlądowym; za budynek użyteczności publicznej uznaje się także budynek biurowy lub socjalny,
e) w obiektach handlowych lub usługowych, placówkach handlowych lub usługowych i na targowiskach (straganach);
3) w trakcie sprawowania kultu religijnego, w tym czynności lub obrzędów religijnych, w budynku użyteczności publicznej przeznaczonym na potrzeby kultu religijnego oraz na cmentarzu.
Porównując treść art. 46 pkt 13 u.z.ch.z. z § 27 pkt 1 i 3 Rozporządzenia można dojść do wniosku, że nakaz zasłaniania ust i nosa w środkach transportu publicznego oraz w trakcie sprawowania kultu religijnego ma oparcie w przepisach ustawy.
W przypadku nakazu określonego w § 27 pkt 2 Rozporządzenia sprawa już nie jest tak oczywista. Przede wszystkim art. 46b pkt 13 mówi o możliwości wprowadzenia za pomocą rozporządzenia nakazu zakrywania ust i nosa, w określonych okolicznościach, miejscach i obiektach oraz na określonych obszarach, wraz ze sposobem realizacji tego nakazu. Nakaz wynikający z obecnego brzmienia Rozporządzenia ma zatem niewątpliwie szerszy zakres, niż pozwala na to ustawa i ma obowiązywać wszędzie, bez względu na okoliczności, czy są ludzie, czy też ich nie ma. Wyliczenie zawarte w § 27 pkt 2 ma charakter jedynie przykładowy, zaś generalnie nakaz zasłaniania ust i nosa ma obowiązywać we wszystkich miejscach ogólnodostępnych.
Ustawa wymaga, by restrykcja maseczkowa określała okoliczności, miejsca, obiekty oraz obszary, wraz ze sposobem realizacji tego nakazu. Gdy w ustawie jest zawarte sformułowanie, że nakaz maseczkowy ma być określony co do miejsca, okoliczności oraz obszaru oznacza to, że miejsca te i okoliczności winny być precyzyjnie określone, nie zaś tak jak to ma miejsce w obecnym brzmieniu § 27 pkt 2 ,,w miejscach ogólnodostępnych”. Takie sformułowanie obowiązku wykracza poza delegację ustawową. Cel ustawy to racjonalne zapobieganie rozprzestrzenianiu się koronawirusa. Zasłanianie ust i nosa w miejscach ogólnodostępnych w sytuacji, gdy nie ma tam innych ludzi bądź zachowane są odległości 1,5 m nie jest racjonalne i nie ma żadnego przełożenia na zapobieganie zakażeniom.
Niezależnie od powyższego zasłanianie ust i nosa we wszystkich miejscach ogólnodostępnych, bez względu na okoliczności, wydaje się pozostawać w rażącej sprzeczności z zasadą proporcjonalności określoną w art. 31 ust. Konstytucji RP, co jest dodatkowym argumentem za brakiem podstawy prawnej restrykcji maseczkowym w zakresie wskazanym w artykule.
